یکی از مقوله های مهم مرتبط با خانه و خانواده، طراحی داخلی و دکوراسیون فضای درون خانه و اثرات مختلف آن بر افراد است. اغلب مردم، توجه و نگاه دقیقی در مورد نحوه طراحی فضای داخل خانه و ترکیب بندی رنگ ها و اثرات آن در ابعاد مختلف زندگی خود ندارند. البته این حوزه نیازمند تخصص و دانش آن است که مسلماً عامه افراد، فاقد دانش تخصصی و مطالعات آکادمیک در این زمینه هستند.
● اهمیت و جایگاه طراحی داخلی
یکی از کارشناسان طراحی صحنه درباره جایگاه طراحی داخلی در سطح جامعه می گوید: تا چندی پیش، طراحی منازل در میان خانواده های ایرانی جایگاه شناخته شده ای نداشت و اکثر مردم بدون توجه به فرم و اندازه خانه اقدام به خرید وسایل و اثاثیه گران قیمت و نامتجانس می کردند که وقتی آنها را در خانه قرار می دادند فضای مطلوبی ایجاد نمی شد اما امروزه این مسأله تا حدودی مورد توجه مردم قرار گرفته است چون متوجه شده اند که تنها استفاده از وسایل لوکس و گران ولی بی ارتباط با یکدیگر و محیط خانه، نه تنها موجب زیبایی خانه نمی شود بلکه ممکن است فضای خانه را کوچک تر یا شلوغ جلوه دهد. از این رو بیشتر به طرف طراحان داخلی جذب شده اند و از آنها برای طراحی منازلشان کمک می گیرند؛ چون طراحان داخلی به خوبی با روانشناسی رنگ ها و تأثیرشان روی فضاهای مختلف و همچنین افراد، آگاهند و می توانند برای افرادی که امروزه در یک جامعه شلوغ و پر سر و صدا زندگی می کنند، محیطی گرم و دلخواه ایجاد کنند.
یکی از متخصصان طراحی داخلی در این باره می گوید: تصوری که اغلب مردم از دکوراسیون دارند، مبلمان و پرده است. در حالی که این رشته، بسیار تخصصی و سخت است. برای مردم، دکوراسیون هنوز ناشناخته است و نمی دانند که دارای گرایش های مختلف است. در دو سال اخیر، آمار ورودی های مراکز آموزشی در این رشته، هشت برابر شده است که علت آن به ارتباطات ماهواره ای و اینترنتی نسل جوان برمی گردد. در سال های اخیر، مردم نیاز به دکوراسیون را بیشتر فهمیده اند و تا حدودی تنوع طلب شده اند، تا جایی که بالاترین آمار بازدید و خرید در نمایشگاه ها، بعد از نمایشگاه کتاب، مربوط به نمایشگاه دکوراسیون داخلی است.
● عناصر مورد توجه در طراحی داخلی
به گمان بسیاری از مردم طراحی داخلی، تخصصی لوکس و تزئینی است؛ در حالی که امروزه کاربردی بسیار وسیع یافته و از اصول علمی و مهندسی برای ایجاد آسایش و ایمنی بیشتر پیروی می کند. از جمله مسائلی که در زمینه طراحی داخلی مورد توجه قرار می گیرد نیازهای کاربران با توجه به سن، شخصیت، طبقه اجتماعی و علائق و سلیقه های فردی است. در واقع کار طراح داخلی، عینیت دادن به ایده ها و خواسته های فرد در خلق محیط مطابق با نیازها و ویژگی های وی است.
مورد مهم دیگر، ارگونومی یا شناخت ابعاد بدن انسان در جهت ایجاد تناسب مبلمان و دکوراسیون با بدن انسان است. از وظایف دکوراتور، طراحی هر چیزی براساس ابعاد و اندازه های کاربر است. از دیگر عناصر مورد توجه در طراحی فضای داخلی می توان از ایمنی، استفاده بهینه از فضا و سطح، مسائل مالی (بودجه)، نور، آسایش افراد خانواده، ویژگی های فضا، عملکرد و نحوه استفاده از فضای داخلی نام برد.
● تغییر دکوراسیون؛ هزینه اضافی یا نیاز
یکی از تصورات غالب در اذهان عمومی در خصوص مسأله تغییر دکوراسیون منازل و طراحی داخلی، تجملی بودن آن است. بسیاری از مردم، این امر را یک هزینه اضافی قلمداد می کنند.
یکی از متخصصان دکوراسیون داخلی در این زمینه می گوید: طراحی منزل و دکوراسیون، یک هزینه اضافی نیست بلکه اقدامی فنی در جهت بهبود فضا و مدیریت بر فضایی است که در آن زندگی کرده و از آن استفاده می کنیم. طراحی داخلی، کاری تجملی و اضافی نیست بلکه یک نیاز است که دانش و مهارت خاصی می طلبد. زمانی هزینه اضافی است که کار طراحی، دقیق نباشد؛ یعنی تغییردادن های بی مورد و بی اثر که بر اثر بی دانشی صورت می گیرند، با یک طراحی مناسب می توان در بسیاری امور صرفه جویی و از برخی هزینه ها جلوگیری کرد.
یکی از متخصصان نیز طراحی داخلی را نیازمند به هزینه های بالا نمی داند؛ وی معتقد است می توان با تغییر رنگ یک دیوار سالن، تعریض پرده، بازسازی و تعمیر اشیاء قدیمی به گونه ای دیگر و چیدمان اثاثیه، فضای داخلی یک خانه را متحول ساخت که این مهم در تخصص طراحان داخلی است که درک درستی از رنگ، نرم، ریتم، تناسب، توازن و سایر عناصر بصری دارند. البته در این میان سلیقه ها و علائق ساکنان خانه را نیز باید در نظر گرفت چون این تغییر و تحول، نقش بسزایی در روحیه آنها دارد.پس طراحی داخلی همیشه لزوماً با یک هزینه گزاف همراه نیست؛ گاهی حتی می توان با تغییر دادن مکان بعضی از عناصر، یک فضا را کاملاً بهینه کرد.
● اثرات روانی و درمانی
در حالت کلی تاثیر طراحی داخلی به دو صورت است. یکی تاثیر طراحی بر خود فضای مورد طراحی و دیگری تاثیر طراحی فضا روی افراد است. به طور قطع، افرادی که در فضای داخلی منزل بیشترین زمان را سپری می کنند، بیشترین تاثیرپذیری را نیز دارا هستند. زنان خانه دار و فرزندان کوچک به نوعی بیشترین زمان خود را در خانه می گذرانند که در نتیجه آن بیشتر تحت تاثیر فضای محیطی که در آن قرار گرفته اند، هستند.
رضا دولتیار- روان شناس و استادیار دانشگاه- در مورد اثرات درمانی طراحی داخلی می گوید: در برخی مواقع با تغییر چیدمان منازل می توان برخی بیماری ها را درمان کرد. گاهی در مورد بیماران افسرده، از اطرافیان خواسته می شود که در دکوراسیون منزل تغییر و تحول ایجاد کنند تا با استفاده از اثرات درمانی آن بتوان در بهبود وضعیت بیمار حرکت کند. استفاده از رنگ ها و جنس ها هم در این زمینه مؤثر است که هر کدام می توانند القاعات خاصی را داشته باشند. به عنوان مثال، فرفورژه حسی از سختی و سرما و مصنوعی بودن می دهد در حالی که چوب حسی از طبیعت را منتقل می کند.
علاوه بر این طراحی دکوراسیون و فضای مناسب در درمان برخی بیماری های کودکان نیز کاربرد دارد که از طریق آن می توان کودکان بیش فعال را نرمال و کودکان کم تحرک را پرتحرک کرد. آتوسا نصر- کارشناس ارشد گرافیک و مدرس دانشگاه تهران- نیز در مورد اهمیت طراحی داخلی و اثرات آن بر محیط خانه و افراد می گوید: اهمیت لزوم مقوله طراحی فضاهای داخلی به حدی است که می تواند از زوایای مختلفی مورد بررسی قرار گیرد. با دو طراحی مختلف از یک فضای یکسان می توان آن فضا را برای دو منظور مختلف، مناسب کرد. طراحی فضای داخلی اهمیت واقعی خود را نشان داده است. با چیدمان مناسب در منزل هم پدر و مادر می توانند فضای موردنظر خود را داشته باشند و هم کودک در فضایی مناسب با شرایط روحی و سنی خود به سر برد.
یکی دیگر از بارزترین محورهای طراحی داخلی مقوله انتخاب رنگ در فضاست. با استفاده از رنگ های مناسب در فضا می توان حتی بعضی از بیماری ها مانند افسردگی، فشارخون و... را درمان کرد. به عنوان نمونه استفاده از رنگ آبی تعداد ضربان قلب را کمتر و رنگ قرمز ضربان قلب را شدیدتر می کند. قرار گرفتن در فضایی با رنگ های قرمز و زرد، اشتهای افراد را زیادتر می کند. برخی از رنگ ها بعضی از صفات را القا می کنند. به طور مثال رنگ آبی در کنار سفید، پاکیزگی مضاعف را نشان می دهد. یکی از پیشنهادهای مناسب برای فضاهای خیس منازل مانند سرویس های بهداشتی، استفاده از رنگ های سفید و آبی هستند. نتیجه اینکه، با استفاده از رنگ ها و فرم های مناسب می توان یک فضا را از لحاظ کاربردی مناسب تر کرد.
از دیگر تاثیرات مرتبط با مقوله طراحی داخلی مسأله فرهنگسازی و اثرات فرهنگی آن است. بسیاری از اجناس و کالاهای مرتبط با طراحی خانه ها وارد جامعه شد، در حالی که برای آن فرهنگسازی صورت نگرفته است، یعنی متناسب با فرهنگ کاربران ایرانی نیست. به عقیده اکبر شامی با شناختی که مردم نسبت به فرهنگ خود ندارند، گاهی ابزار و وسایلی را وارد زندگی خود می کنند که حتی باعث ایجاد برخوردها و اختلافات خانوادگی و به هم خوردن تعادل می شود، بنابراین ابزار و وسایل مورد استفاده باید با فرهنگ خانواده ایرانی متناسب باشند. در مجموع می توان به این نتیجه رسید که نحوه طراحی فضای داخلی خانه به میزان بالایی در روحیه افراد و لذت بردن از فضایی که در آن زندگی می کنند، موثر است.
● نقش رسانه ها
طبق عقیده کارشناسان و متخصصان موزه طراحی داخلی از آنجایی که اکثر مردم اوقات فراغت خود را با خواندن روزنامه و تماشای تلویزیون سپری می کنند، رسانه ها می توانند نقش چشمگیری در آموزش و تشویق مردم و ایجاد زمینه های لازم برای فرهنگسازی در این بخش داشته باشند.جسارت استفاده از رنگ های شادتر در اغلب مردم وجود ندارد و عده زیادی هستند که به فضای اطراف خود اهمیت نمی دهند. از جمله اقدامات لازم و موثر رسانه ها، خصوصا تلویزیون، ساخت و تهیه برنامه های آموزشی و تبلیغاتی در این زمینه است.
در حال حاضر، رشته طراحی داخلی به عنوان یک رشته مستقل در مراکز معتبر دانشگاهی وجود ندارد و توسط برخی از مراکز آموزشی به هنرجویان تدریس می شود. امروزه ثابت شده است که یکی از ابزارهای مهم صنعت و تجارت است و با توجه به نقش و اثرات برجسته این مقوله در ابعاد مختلف زندگی روزمره افراد، نیاز به تبدیل این رشته به یک رشته مستقل دانشگاهی در سطح جامعه احساس می شود.
حال که می دانیم از طریق طراحی مناسب فضای داخلی خانه مان می توانیم گامی در جهت زیباتر زندگی کردن برداریم، چرا از آن غفلت کنیم.
