با ورود اسلام به ایران هنر معماری ایرانی با مولفه‌های معماری بناهای اسلامی گره خورد و در ساخت بناهایی چون مساجد و آرامگاه‌ها به کار گرفته شد. معماری اسلامی شامل طیف گستره‌ای از سبک‌های گوناگون است، اما یکی از مهم‌ترین جلوه‌های این نوع معماری بناهای مذهبی مانند مساجد، آرامگاه‌ها، مدارس، حسینیه‌ها، تکایا و مصلی‌ها هستند. برای ساخت این‌گونه بناها از مصالحی مانند آجر، گچ، خشت، سنگ، چوب و شیشه استفاده می‌شد، اما بخش اعظمی از زیبایی‌های این بناها مربوط به بهره‌گیری از کاشی‌ها در نمای ساختمان‌هاست. کاشی‌کاری پس از رسیدن به اوج شکوفایی خود تبدیل به یکی از ویژگی‌های برجسته معماری اسلامی شد و جای تزیینات خشتی و گچی را گرفت.
پیش از ورود اسلام به ایران از آجرهای لعاب‌دار برای استحکام بنا استفاده می‌شد، اما پس از ظهور اسلام، این هنر در خدمت زیبایی بناها قرار گرفت. مدارک تاریخی و باستان‌شناسی حکایت از این دارد که هنرمندان ایرانی، از خشت و آجرهای لعاب‌دار در ساخت بناها استفاده می‌کردند. در تزییناتی که از دوره هخامنشی برجای مانده است، کاربرد آجرهای لعاب‌دار رنگین در بدنه ساختمان‌های شوش و تخت‌جمشید دیده می‌شود. ساسانیان نیز ساخت کاشی‌های زمان هخامنشیان را با همان شیوه و با لعاب ضخیم‌تر ادامه دادند، اما از قرن هشتم تا اواخر قرن دوازدهم هجری قمری و پایان دوران صفویان کاشی‌کاری یکی از عناصر اصلی تزیینات بناها در معماری ایرانی – اسلامی بود.
استفاده از کاشی برای تزیین و همچنین استحکام بخشیدن به بناها در ایران از دوره سلجوقی آغاز شد و در طی قرون متمادی بویژه در عهد تیموری و صفوی به اوج خود رسید. در این دوره از کاشی‌های مختلفی چون معرق، هفت‌رنگ، یکرنگ و تلفیقی از آجر و کاشی برای تزیین بخش‌هایی از بناها از جمله پوشش گنبد، مناره‌ها زیر گنبد، دیوارها و محراب استفاده می‌شد. کاشی‌های مسجد جامع هرات، مقبره گوهرشاد، کاشی‌های مناره‌های مصلی، کاشی‌های منار تیموری در قلعه اختیارالدین، کاشی‌کاری مقبره شاه ولایت ماب از جمله بناهایی بودند که در دوره تیموری توسط هنرمندان کاشی‌کار ساخته شدند.
در دوره حکومت سلجوقیان بود که تولید کاشی در ایران توسعه بسیاری پیدا کرد. کتیبه‌های تاریخی مناره‌های دوران سلجوقی از زیباترین نمونه‌های معماری اسلامی این دوره هستند. مرکز اصلی تولید، شهر کاشان بود و تعداد بسیار زیادی از گونه‌های مختلف کاشی از نظر فرم و تکنیک و به اشکالی چون همچون ستاره‌های هشت گوش و شش گوش، چلیپا و شش ضلعی در این شهر ساخته می‌شد و در اختیار هنرمندان و معماران قرار می‌گرفت. در زمان حمله مغول به ایران روند تولید کاشی با وقفه‌ی کوتاهی روبه‌رو شد و پس از احیای بناهای یادبود توسط حکام ایلخانی، روند تولید کاشی در ایران ادامه پیدا کرد.
گنبد سلطانیه زنجان نیز یکی از برجسته‌ترین کاشی‌کاری‌های دوره ایلخانی است. در کاشی‌کاری این بنای تاریخی، سبک‌های معقلی، معرق و زرین‌فام به کار رفته و رنگ بیشتر کاشی‌ها فیروزه‌ای و لاجوردی است. این بنا روز 24 تیر ماه 1384 در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شد.
در زمان صفویان و به دستور شاه عباس، برای صرفه‌جویی در زمان استفاده از کاشی هفت‌رنگ به جای معرق باب شد. مساجد و مدارسی که در دوران صفویان ساخته شدند از درون و بیرون توسط هنر کاشی‌کاری تزیین شده بودند و این هنر یکی از دوران طلایی خود را در این دوره داشت. مسجد شیخ لطف‌الله و مسجد جامع عباسی از معروف‌ترین بناهای این دوره هستند که توسط هنر کاشی‌کاری تزیین شده‌اند.
در دوره حکومت سلجوقیان بود که تولید کاشی در ایران توسعه بسیاری پیدا کرد. کتیبه‌های تاریخی مناره‌های دوران سلجوقی از زیباترین نمونه‌های معماری اسلامی این دوره هستند. مرکز اصلی تولید، شهر کاشان بود و تعداد بسیار زیادی از گونه‌های مختلف کاشی از نظر فرم و تکنیک و به اشکالی چون همچون ستاره‌های هشت گوش و شش گوش، چلیپا و شش ضلعی در این شهر ساخته می‌شد و در اختیار هنرمندان و معماران قرار می‌گرفت.
هنری که به بناها زیبایی و استحکام بخشید
کاشی به دلیل داشتن سطحی شیشه‌ای به نام لعاب، علاوه بر زینت بخشیدن به بنا، آن را در برابر آب و رطوبت عایق می‌کند. هنرمندان ایرانی از ترکیب کاشی‌هایی با رنگ‌های مختلف به شیوه موزاییک، کاشی «معرق» را به وجود آوردند وخشت‌های کاشی‌های ساده و یکرنگ دوره قبل از اسلام را به رنگ‌های متنوع آمیخته و کاشی «هفت‌رنگ» را ساختند. همچنین ازترکیب کاشی‌های ساده با تلفیق آجر و گچ، کاشی «معقلی» را به وجود آوردند. به این ترتیب از قرن پنجم هجری به بعد کمتر بنایی را می‌توان مشاهده کرد که با یکی از این سه روش تزیین نشده باشند.
کاشی‌کاری سبک‌های متفاوتی دارد. در کاشی‌کاری معرق قطعه‌های بریده شده‌ی کاشی را که با قرار گرفتن در کنار یکدیگر نقوش خاصی از گل و بوته‌های اسلیمی را به وجود می‌آورند، برای زینت بخشیدن روی دیوار بنا نصب می‌کنند. مسجد کبود تبریز، مسجد شیخ صفی، میدان امام اصفهان و سطح زیرین گنبد آرامگاه حافظ از جمله بناهایی هستند که از زیبایی این هنر بهره جسته‌اند. در کاشی‌کاری هفت رنگ کاشی‌هایی با شکل و ابعاد منتظم بنا بر سلیقه استادکار و ویژگی‌های محل اجرای اثر به شکل‌های هندسی آماده می‌شود. در این سبک از هفت رنگ سیاه، سفید، لاجوردی، فیروزه‌ای، قرمز، زرد و حنایی استفاده می‌شد.
در کاشی‌کاری شیوه‌های تزیینی دیگری هم وجود دارد که از آن‌ها می‌توان به اسلیمی، گره‌چینی، خط بنایی، مقرنس‌کاری، رسمی‌بندی، چشمه و کاسه سازی اشاره کرد.
در کاشی‌کاری از خط خاصی برای نگارش روی کاشی استفاده می‌شد که الهام گرفته از خط کوفی بود. این خط که به «خط بنایی» معروف است زینت‌بخش کتیبه‌های داخل محراب‌ها و بالای مناره‌ها است.
