برای تعیین مرغوبیت یا ترکیب شیمیایی موادیکسری ازمایشهای فوری برروی موادخام مصرفی در تولید کاشی انجام می شودکه درزیر چند نمونه ازآن بیان می گردد.
سرب درلعاب کاشی :
برای اینکه بتوان به فوریت تشخیص دادکه یک قطعه سرامیکی که با لعاب محتوی سرب لعابکاری شده است،سطح آنرا وسط اسیدفلوریدریک(HF)خیس می کنندوبرروی آن چندقطره محلولKJ می ریزند.لکه های زردحاصله نشاندهنده موجودیت سرب درلعاب است.
اکسید مس،اکسیدکبلت،اکسیدمنگنز :
اغلب موادخام اینگونه اکسیدها به علت شباهت ظاهری زیادبایکدیگراشتباها تعویض می شوند.دراین حالت اگرپودرماده نامعلوم توسط میله Mg یا سیم پلاتینی برروی شعله گرفته شود،درصورت وجوداکسیدمس شعله به رنگ سبز می شود.اگرمقداری ازپودرمجهول فوق همراه کمی براکسید یا سودا(یک قطره)ذوب شودمنگنز به رنگ بنفش تا قهوه ای وکبالت به رنگ آبی ظاهر می گردد.
نیکل:
هردوی این کربناتها دارای ظاهری مشابه اندوبرای شناسایی آنها مانند فوق عمل می کنندوکربنات مس برروی شعله ذوب ورنگ سبز می دهدودرصورت وجود کربنات نیکل بی رنگ می شود.
اکسیدکروم واکسیدنیکل سبز :
تعویض این دو اکسیدبعلت داشتن ظاهری برابرامکان پذیراست،بنابراین مقداربسیارکمی ازاکسیدکروم با قطره ای ازبراکس ذوب و رنگ سبز تیره می دهدودرصورت وجوداکسیدنیکل برعکس رنگ قهوه ای مشاهده می شود.
کربنات منیزیم،کربنات باریم،کربنات کلسیم وکربنات استرانسیوم :
مشاهدات سطحی وظاهری نشان داده شده است که کربنات منیزیم کلوخه های سخت تولید می کنندکربنات باریم معمولا رنگ روشنتری نسبت به سه کربنات دیگردارد.اگراسیدکلریدریک برروی پودرنامعلوم فوق ریخته شوددرابتد شروع به جوشیدن می کندکه دلیل وجود کربنات است. سپس این موادمخلوط شده بااسیدکلریدریک رابرروی شعله گرفته و طبق مشخصات زیرمیتوان نوع آنرا مشخص کرد:
رنگ قرمزدرخشنده شدید کربنات استرانسیوم
رنگ قرمزآجری کربنات کلسیم
رنگ سبز کربنات باریم
بدون رنگ وباجرقه کربنات منیزیم
اکسیدها:
موادی که درساختن لعاب کاشی و سرامیک بکارمی روند پس ازدیدن حرارت تبدیل به اکسیدمی شوند.اکسیدیعنی ترکیب یک فلز با اکسیژن. مثلا وقتی آهن زنگ می زنددرواقع آهن بااکسیژن ترکیب شده است.درلعابسازی آشنایی بااکسیدها بسیارلازم است بدین جهت مابه شرح آنهایی که درلعابسازی دخالت دارندمی پردازیم .
آلومیناAL2O3 :
اگرچه مقدار این اکسید درلعاب بسیارناچیز است ولی وجود ان اهمیت بسزایی دارد زیرا هم به لعاب غلظت می بخشد و هم ازمتبلورشدن ان جلوگیری می کند. آلومینا ماده دیرگذاری است که در2040درجه سانتی گرادذوب می شودبه همین جهت مقدارزیادآن درلعاب ازذوب شدن آن جلوگیری می کند.هرلعابی که آلومینانداشته باشددرموقع سردشدن کدرمی شود. آلومینا همچنین دوام وسختی لعاب رازیادمی کند.
اکسیدسدیمNA2O :
اکسیدسدیم فلاکسی قوی بشمارمی رودودرلعاب های دیرگداز وزودگدازسهم مهمی دارد.لعاب هایی که اکسیدسدیم دارند می توانندتحت تاثیراکسیدهای رنگ کننده رنگ های جالبی رابه وجود بیاورند.مثلا رنگ فیروزه ای از اضافه نمودن اکسید مس به لعاب سدیم داربوجودمی آید.ضریب انبساط سدیم زیاداست وباعث می شودکه لعاب ترک بخورد.عیب دیگر لعاب سدیم دراین است که نرم وقابل خراشیدن بوده ودراسیدحل شده ودرمجاورت هوانیز تجزیه می شود. بسیاری ازشاهکارهای سفالی ایران بعلت عوامل اخیرازبین رفته اند.منابع سدیم اغلب درآن محلولندوتنها فلدسپاتهایی که سوددارنددرآب غیرمحلول می باشند.
اکسید پتاسیمK2O :
وجود اکسیدپتاسیم درلعاب هماننداکسیدسدیم بوده ولی ضریب انبساط آن کمترازضریب انبساط سدیم است.اکسیدمنگنز درلعاب پتاسیم داربنفش متمایل به آبی ودرلعاب سدیم داربنفش متمایل به قرمز به وجودمی آورد.
اکسیدسربPbO :
اکسید سرب یکی ازفلاکس های قوی بشمار می رود ودربیشتر نقاط دنیا ازآن استفاده می شود.نقطه ذوب این اکسیدپائین است ودرحدود886 درجه سانتیگراد می باشد. اکسیدهای رنگ کننده درلعابهایی که اکسیدسرب دارندرنگ های شفاف و متنوعی رابوجودمی آورند.ضریب انبساط سرب کم است وبابیشترسفال ها سازگار می باشد. ولی اکسیدسرب صرف نظر ازمزایای فوق عیوبی نیزدارد.مثلاباید درمحیط اکسیداسیون حرارت ببیند(کوره ای که درداخل آن جریان هواوجودداردمانند کوره های سنتی) واگر با دود یا شعله تماس حاصل کندسیاه می شود(محیط ریداکسیون یا احیاء). لعاب های سربی همچنین دردرجه حرارت های بالاتراز1200درجه فرارمیشوندوبه همین جهت در درجات بالا آنرابکارنمی برندوبه جای آن از مواددیگری استفاده می کنند. یکی ازعیوب دیگر ان سمی بودن آن است زیرا سرب به معده وروده ها واردشده وجذب خون می شود.اگردست بریدگی داشته باشد ازآنجا واردبدن می شود.معالجه سمیت های ناشی ازسرب کاری مشکل است .درقرن گذشته درانگلستان راجع به این موضوع قوانینی وضع شدومسئله استعمال اکسیدهای سرب درلعابسازی طرف توجه قرارگرفت. سمیت ازسرب یک مسئله جدی است وآنرانباید دست کم گرفت. ازریختن کوچکترین ذره آن به داخل غذا یا آلوده شدن سیگار به آن بایدجلوگیری کرد. ازپاشیدن آن به وسیله پمپ برروی ظرف نیز باید خوداری کرد.
سرب بتدریج دربدن جمع می شودوعوارض خطرناکی رابوجودمی آورد.ولی لعاب سربی اگر فریت شود کاربا آن ندارد. ظروفی که بالعاب سربی لعاب داده شده اندتحت تاثیراسیدهای ضعیفی که درگوجه فرنگی،سرکه وآب میوه جات وجوداردمقداری از سرب آن به صورت محلول درمی آیدالبته مقدارآن ناچیز است ولی اگرروزانه بطورمرتب ازآنها استفاده شود مقدارسرب دربدن افزایش می یابدومسمومیت ایجاد می کندوبرای اینکه سمیت لعاب رابه حداقل برسانیم باید نسبت مولکولی سیلیس به سرب راسه به یک بگیریم وهمچنین درلعاب سربی باید اکسیدهای گروه RO وR2O وجود داشته وآلومینانیزتا حدممکن درآن زیادباشدوحرارت رانیزبایدبه بالاتراز1050رساند.لعاب های سربی اگردرکوره های برقی پخته شده باشندبیشترازلعاب هایی که درکوره های نفتی پخته شده انددراسیدها محلولند.هرقدرضخامت
لعاب بیشترباشد خاصیت محلول بودن آن بیشتر می شود.وجوداکسیدمس درلعاب این خاصیت را افزایش می دهد وازآنها نبایدبرای ظروف غذاخوری استفاده کرد.درآمریکا نیزراجع به لعاب های سربی قوانینی وضع شده است:
1- ترکیبات سربی نظیرسرب سفید،سرنج وسرب زرد(لیتاژ) سمی هستندوبایدبااحتیاط با آنها روبروشد.
2- بجای استفاده ازاکسیدسرب درلعاب باید ازسیلیکات سرب که سمیت ندارداستفاده کرد.
3- خوردن وآشامیدن درظروف لعابی سربی که نقطه ذوب آن پائین است خطرناک است.
4- لعاب های سربی که آلومینا وسیلیس بحد کافی دارندوهمچنین حاوی اکسیدهای مختلف می باشندخالی ازخطرند.
اکسید کلسیمCaO :
بیشترلعاب ها اکسید کلسیم دارند نقطه ذوب اکسیدکلسیم 2572درجه می باشدودرلعاب های درجه حرارت های بالا خاصیت فلاکسی دارد.وجود کلسیم درلعاب باعث ازدیاد دوام آن می شود.اکسیدکلسیم روی رنگ ها تاثیرمهمی ندارد. کلسیم اگردرلعاب سربی به کار رود استحکام آنرا زیادمیکند ولی ازیادمقداردرصدآن درلعاب باعث ماتی وزیری می شود.
اکسیدباریمBaO :
عمل اکسید باریم وکلسیم درلعاب کاشی شبیه به هم اند.باریم دردرجه حرارت های بالا خاصیت فلاکسی داردولی چندان فعال نیست.اگراکسیدباریم درلعاب مصرف شودباعث ماتی وصافی سطح آن می شود.درلعاب هایی که مقداربرن زیاد باشدوجوداکسیدباریم ایجادماتی نمی کند.وجوداکسیدباریم درلعاب ها بادرجه حرارت بالا وشرایط ریداکسیدن(دود زدگی) ایجادرنگ فولادی یابرگ بیدی می کند.
اکسیدمنیزیمMgO :
این اکسیدبعنوان فلاکس درلعاب های دیرگذارمورداستفاده است.
سیلیس یا کوارتزیکی ازاکسیدهای اصلی موجود درلعاب است.مقدارسیلیس درلعاب به درجه حرارت لعاب بستگی پیدا میکند یعنی در درجات پایین مقدارسیلیس کم و دردرجات بالا مقدار آن بیشتر می شود.60% قشرجامد زمین راسیلیس تشکیل می دهد. سیلیس ماده ای سخت و بادوام است وکمتر تحت تاثیر تغییرات شیمیایی قرارمی گیرد وهمین خاصیت آن را برای لعاب سازی مناسب نموده است.لعاب های درجات بالا که سیلیس بیشتری دارند نسبت به لعاب هایی که سیلیس کمتری دارند مقاوم ترندوجود مقدارزیاد سیلیس درترکیبات لعابی هیچ عیبی نداردوفقط نقطه ذوب لعاب را بالا م برد.
منبع : http://tileman.blogfa.com