کاشی کاری یکی از روش های رایج و بسیار پرطرفدار در معماری ایرانی
اسلامی و بسیاری از کشورهای شرقی است. تحول و توسعه کاشی ها از عناصر کوچک رنگی در
نماهای آجری آغاز شده و در قرن هشتم هجری به کل نمای داخلی ساختمان رسید. کاشی
کاری در دوران پس از اسلام به اوج خود رسید و امروزه آوازه این هنر ایرانی شهرتی
جهانی دارد. در دوران قاجار طی مراودات و رفت و آمد پادشاهان قاجار و بازرگانان،
هنر و نقاشی غربی به معماری ایرانی و به خصوص هنر کاشی کاری نفوذ قابل توجهی داشت و طرح هایی نظیر ((گل لندنی)) و رنگ های
جدید در این دوره پا به عرصه این هنر گذاشت.نقوش کاشی ها در این دوره بیشتر
برگرفته از طبیعت است و علاوه بر این طرح هایی از زندگی روزمره افراد مهم و
درباریان نیز در این کاشی ها به وفور دیده میشود. همچنین ایرانیان در دوره قاجار
به فنون جدیدی در زمینه رنگ کاشی دست پیدا کردند که تا قبل از این در کاشی ها
مشاهده نمی شد، رنگ های چشم نوازی نظیر قرمز و زرد که حتی امروزه نیز اهمیت زیادی
در موضوع تولید کاشی دارند. از دیگر نکات قابل توجه صنعت کاشی این دوره، لعاب است
که از دو جهت قابل اهمیت است اول اینکه لعاب روی کاشی جنبه زیبایی شناختی دارد و
جلوه براق آن روی نما چشم نواز است و از جنبه دیگر لعاب روی کاشی با ایجاد یک عایق
ضد رطوبت کاشی را بیش از پیش محبوب و قابل استفاده کرد.
کاشی در قدیم الایام در شهرهای اصفهان، تهران، قم، نطنز، نایین، همدان
و کاشان تولید میشد و با کیفیت ترین تولیدات سهم شهر کاشان بود و در حقیقت وجه
تسمیه کاشی به همین موضوع برمیگردد.
در دوره قاجار دو استاد کار مهم و برجسته ((استاد علی محمد اصفهانی))
و ((استاد حاج حسین کاشی پز)) تاثیر زیادی در شکل گیری روند رو به رشد کاشی سنتی
ایرانی داشته اند. علی محمد اصفهانی از کاشی کاران مطرح اواخر دوره قاجاریه است و
رساله ای در مورد فنون کاشی کاری در سال 1305 هجری در ادینبور چاپ کرده است. این
استادکار برجسته طراحی و نقاشی های بی نظیری روی کاشی از خود به جای گذاشته است.
رساله او شامل پنج بخش است، طرز ساخت لعاب، طرز ساخت لوله آجری، ذوب لعاب، رنگ
کاشی، طریقه اعمال لعاب بعد از استفاده از رنگ
و ... آثار باقیمانده از استاد علی محمد اصفهانی یا به زعم خودش علی محمد
بن استاد مهری، چند کاشی در ایوان ورودی حضرت عبدالعظیم در شهر ری است. آخرین قطعه
کاشی تاریخ داری که از ایشان به ای مانده در مسجد نظام السلطنه مافی تهران در سال
1310 هجری است.
استاد حاج حسین کاشی پز متولد 1263 هجری در قم، از بزرگان خاندان خاک
نگار مقدم هستند که در اواخر دوره قاجار به کاشی پزی و کاشیکاری پرداخته اند
ونوادگان ایشان میراث ارزشمند هنر جد خود را همچنان ادامه می دهند. آثارنقاشی وی
در سر در باغ ملی تهران قابل مشاهده است. استاد برای خلق این اثر از مدل های زنده
استفاده کرده اند و از این روی از دوره صفوی الهام گرفته اند. حاج حسین کاشی پز یا
کاشی چی از زمره آخرین هنرمندانی هستند که کاشی کاری قاجاریه را زنده نگاه داشت و
پس از آن این شیوه تقریبا منسوخ شد.
در دوره قاجاریه، تزیین کاخ ها و عمارت های اعیانی با قاب بندی پنجره
ها و تزیین کاشی های لعاب دار با طرح هایی از پادشاهان ساسانی و هخامنشی و یا
شخصیت های حماسی ایران باستان بسیار رایج بود.
یکی دیگر از هنرنمایی های کاشیکاران عهد قاجار، هنر رنگ آمیزی کاشی
خشتی در شیراز بوده است که به نام کاشی هفت رنگ شناخته میشد و در مسجد نصیرالملک و
باغ ارم شیراز قابل مشاهده است.
کاشی هفت
رنگ
سر در
باغ ملی تهران
کاشی
کاری در زمان قاجار
حرم حضرت
عبدالعظیم
تکیه
معاون الملک کرمانشاه